สัตว์มงคลทั้งสิบแห่งพระที่นั่งบัลลังก์ทอง อำนาจจักรพรรดิที่ถ่ายทอดผ่านหลังคาพระราชวังต้องห้าม 

จินหลวนเตี้ยน หรือพระที่นั่งบัลลังก์ทอง คือสิ่งปลูกสร้างที่มีความสำคัญสูงสุดและมีขนาดใหญ่ที่สุดของพระราชวังต้องห้าม อาคารหลังนี้ไม่ได้เป็นเพียงสถานที่ประกอบพระราชพิธีสำคัญ หากแต่เป็นศูนย์กลางของอำนาจจักรวรรดิ การออกแบบ การจัดวาง และการตกแต่งทุกส่วนจึงต้องสะท้อนสถานะของจักรพรรดิในฐานะ “โอรสแห่งสวรรค์” อย่างสมบูรณ์แบบ และหนึ่งในองค์ประกอบที่สะท้อนแนวคิดนี้ได้ชัดเจนที่สุด ก็คือสัตว์มงคลที่ประดับอยู่บนชายคามุมหลังคาพระที่นั่ง

ในคติสถาปัตยกรรมจีน สัตว์มงคลที่เรียงรายบนหลังคาไม่ใช่เครื่องประดับธรรมดา แต่เป็นสัตว์ในตำนานที่เชื่อว่ามีชีวิตอมตะ ทำหน้าที่คุ้มครองอาคารจากภัยพิบัติ สิ่งอัปมงคล และพลังชั่วร้าย โดยจำนวนของสัตว์ที่ประดับอยู่บนหลังคาจะบ่งบอกถึงระดับศักดิ์ของอาคารทั่วไปแล้ว อาคารสำคัญมักมีสัตว์มงคลสาม ห้า หรือเจ็ดตัว และสูงสุดมักไม่เกินเก้าตัว แต่ที่พระที่นั่งบัลลังก์ทอง กลับปรากฏสัตว์มงคลถึงสิบตัว ซึ่งถือเป็นจำนวนมากที่สุดในบรรดาพระราชวังทั่วทั้งจีน การมีสัตว์มงคลครบทั้งสิบจึงเป็นการประกาศอย่างชัดเจนว่า นี่คือศูนย์กลางอำนาจสูงสุดของแผ่นดิน

สัตว์มงคลทั้งสิบ ที่ประดับอยู่บนหลังคาพระที่นั่งแห่งนี้ ล้วนมีความหมายเฉพาะตัวและทำหน้าที่ร่วมกันในเชิงสัญลักษณ์ มังกรคือสัตว์มงคลลำดับสูงสุด เป็นสัญลักษณ์ของจักรพรรดิและอำนาจแห่งสวรรค์ ผู้ควบคุมฝน น้ำ และความอุดมสมบูรณ์ นกฟีนิกซ์เป็นตัวแทนของคุณธรรม ความสงบ และความสมดุลของจักรวาล สิงห์เป็นผู้พิทักษ์ ป้องกันสิ่งชั่วร้ายและอันตรายจากภายนอก ม้าบินและม้าน้ำเป็นสัญลักษณ์ของการเคลื่อนผ่านระหว่างโลกมนุษย์กับโลกศักดิ์สิทธิ์ แสดงถึงพลังเหนือสามัญ ไกรสรจำแลง หรือซวนหนี เป็นสัตว์กึ่งสิงห์กึ่งมังกรที่เชื่อมโยงกับพุทธศาสนา สื่อถึงอำนาจที่ถูกกำกับด้วยศีลธรรม ปลามังกรหรือยาอี๋ว์เกี่ยวข้องกับน้ำและการป้องกันอัคคีภัย เซี่ยจื้อเป็นสัตว์แห่งความยุติธรรม มีเขาเดียว ใช้แยกแยะถูกผิด โต่วหนิว วัวมังกรที่มีเกล็ด สื่อถึงพลังจักรวาลและความมั่นคง ส่วนหังสือ สัตว์รูปร่างคล้ายลิงมีปีก เป็นผู้คุ้มครองอาคารจากภัยพิบัติและความไม่เป็นมงคลทั้งปวง

สัตว์มงคลทั้งสิบนี้ไม่ได้ทำหน้าที่เพียงแยกกันเป็นรายตัว หากแต่ร่วมกันสร้างภาพแทนของจักรวาลตามความเชื่อจีนโบราณ ซึ่งจักรพรรดิยืนอยู่ ณ ศูนย์กลาง เป็นผู้ควบคุมทั้งพลังธรรมชาติ คุณธรรม และระเบียบของโลก การที่สัตว์เหล่านี้ถูกวางไว้บนจุดสูงสุดของอาคาร จึงเสมือนการปกป้องและรับรองอำนาจของจักรพรรดิจากสวรรค์โดยตรง

เหนือแนวสัตว์มงคลทั้งหมด ยังมีสันหลังคาที่สร้างเป็นรูปมังกรขนาดใหญ่ ความยาวถึง 3.4 เมตร และมีน้ำหนักกว่า 3.4 ตัน มังกรตัวนี้ยิ่งตอกย้ำสถานะของพระที่นั่งบัลลังก์ทองในฐานะศูนย์กลางแห่งอำนาจสูงสุด เป็นภาพแทนของจักรพรรดิที่เชื่อมโลกมนุษย์เข้ากับสวรรค์อย่างสมบูรณ์

เมื่อมองลงมาสู่ระดับล่าง ความเชื่อเรื่องมังกรและอำนาจเหนือธรรมชาติยังคงปรากฏอยู่ในรูปแบบที่ผสานเข้ากับการใช้งานจริง ระเบียงชั้นล่างของพระที่นั่งมีท่อระบายน้ำหินอ่อนรูปหัวมังกรล้อมรอบถึง 1,142 ท่อ เนื่องจากพระที่นั่งมีระเบียงถึงสามชั้น เมื่อฝนตก น้ำฝนจะขังสะสมในปริมาณมาก การเร่งระบายน้ำจึงเป็นสิ่งจำเป็น ทว่าการเลือกใช้หัวมังกรเป็นรูปทรงของท่อระบายน้ำ ทำให้งานวิศวกรรมกลายเป็นภาพเชิงสัญลักษณ์ที่ทรงพลัง น้ำซึ่งเป็นพลังธรรมชาติ ถูกทำให้ไหลออกจากปากมังกร เสมือนอยู่ภายใต้การควบคุมของจักรพรรดิผู้เป็นศูนย์กลางของจักรวาล

รายละเอียดทั้งหมดนี้ทำให้เห็นว่า สัตว์มงคลทั้งสิบไม่ได้เป็นเพียงองค์ประกอบตกแต่ง แต่เป็นภาษาทางสถาปัตยกรรมที่ใช้สื่อสารอำนาจ ความศักดิ์สิทธิ์ และโลกทัศน์ของจักรวรรดิจีนอย่างลึกซึ้ง พระที่นั่งบัลลังก์ทองจึงไม่ใช่เพียงอาคารขนาดใหญ่ หากแต่เป็นภาพแทนของจักรวาลทั้งใบ ที่ถูกออกแบบขึ้นเพื่อยืนยันสถานะของจักรพรรดิในฐานะผู้ปกครองสูงสุดทั้งทางโลกและทางสวรรค์

 

---

กำแพงหมื่นลี้ เวียงวังหมื่นปี 
โดย วรศักดิ์ มหัทธโนบล

หนังสือที่พาผู้อ่านสำรวจอารยธรรมจีนผ่านสถาปัตยกรรม รายละเอียด และสัญลักษณ์ที่ซ่อนอยู่ในสิ่งปลูกสร้างสำคัญของจักรวรรดิ ตั้งแต่กำแพงเมืองจีนจนถึงพระราชวังต้องห้าม

ทดลองอ่านและสั่งซื้อได้ที่ กำแพงหมื่นลี้ เวียงวังหมื่นปี